|
Футбол тўпининг саргузаштлари
Катакка кўмилган тангалар
Келинг, мактабда ўтилмай қолган бадантарбия дарси ҳисобидан аввал бир думалашиб олайлик, кейин салқинроқ жойни топиб, бемалол вақиллашаверамиз. Ҳатто, юракдан чиқариб тинимсиз бидирлаш учун ҳам, гапни эринмай тинглаб ўтириш учун ҳам катта жисмоний тайёргарлик керак. Баданни қизитиб олсак, бошимдан ўтган ғаройиб ҳангомаларни айтиб мен толиқмайман, эшитиб сиз чарчамайсиз.
Қани, дарвоза томонга қараб яна бир-икки юмалашайлик-чи. Бунинг учун олдин мени тепинг, сўнг биронта полвонроқ одам сизнинг кетингизга гупиллатсин. Қарабсизки, иккаламиз ҳам кетма-кет учиб боряпмиз-да!
... Ҳадеб кетингизни силайвермай, энди гапимни эшитинг. Хуллас, мени дўкондан Акмал қора деган истараси иссиққина бола сотиб олувди. У, ўсиқ киприкларини пирпиратиб, «анави сариғини чўзинг-чи», дея мени кўрсатганида, ўша куни шунақаям севиниб кетдимки, агар сизнинг ҳам дамингизни чиқариб, беш ярим ой пештахтага ташлаб қўйишса, чеккада жим ётишга мажбурлик қанчалар изтиробли эканлигини тушуниб етган бўлардингиз. Мабодо, футбол дарвозасининг устуни шунча вақт бекор турса, диққатпазликдан «Бор-е!» дерди-да, шартта шох чиқариб, барг ёзворарди. Бу устун мевали дарахтники бўлса, шу топда сиз унинг тепасига чиқиб, олма ёки нашвати ейишни бошлаб юборардингиз, албатта.
Энди ишим юрибди-ю, дарёнинг суви қурибди, деганларидек, қулоғи оғир дўкончи қувончимни бир зумда чиппакка чиқараёзди – у ўнг ёнимда тарвузга чатиштирилган помидордек қип-қизариб турган қориндор тўпни олиб, болакайга узатди. Бирдан ичикиб, баттар шалвираб қолдим. Нима, айбим қизил бўлмаганимми?
Чап биқинимда буришиб ётган боксчилар қўлқопи гаранг дўкончидан аччиқланиб: «Шу масовнинг қаншарига қаратиб тортворайми ҳозир!» – дея ғижиниб қўйди.
Шу пайт бир умр ёдимда қоладиган воқеа юз берди – Акмалвой ҳалиги қизил пўстакка қайрилиб ҳам қарамай, бармоғини тўппонча қилиб, иккинчи бор мени кўрсатди:
– Анавинисини узатинг дедим-ку сизга! Сариқ тўпни ойдинда ҳам ўйнаса бўлаверади. Қизилни пишириб ейманми?
Дўкончи мени бурун жийирганича олиб, Акмалнинг олдига улоқтирди.
Шундай қилиб, дўкондан қутулдим-у, кўп ўтмай, Акмал қора яшайдиган ҳовлида пайдо бўлдим. У акасининг велосипедидан дамлагични олиб, мени ишираверди, ишираверди, ишираверди... Ростини айтсам, бундан ўзим ҳам жуда қўрқиб кетдим: шунақада бирон жойимдан салгина чоким сўкилса борми, бўмбадек «гумбир-р» етиб ёриламан-у, сувга тушган телпакдек бужмоқ бўламан-қоламан.
Акмал қора аккашни дамлаб бўлиб, танамдаги чангларни кўйлагининг енгида артиб турганида, уйдан чиқиб келган аяси мени кўриб, тўсатдан ранги ўчди.
– Бу тўпни қаердан ўғирладинг, ҳой? – деб ўғлига дўқ урди у. –Дадангга айтувдим-а, бу болани ортиқча талтайтирманг, деб. Мана, хонадонимизни охири шарманда қилдинг!
Болакай қалин қошларини керган куйи, бамайлихотир жавоб қилди:
– Бунақа зўр тўпни қайси аҳмоқ ўғирлатиб қўяркан? Мактабда овқатланишимга пул берармидингиз, берардингиз. Ўша пуллардан ҳар куни бир-иккита танга орттириб, катакка кўмиб юрувдим. Олдинига-ку мени товуқ қийнади, энди сиз бормисиз?
– Қанақа товуқ? – баттардан шанғиллаб берди Акмалнинг аяси.
Ўзиям жуда қизиқ иш бўлган экан-да. Буни алоҳида гапириб бермасам, «пақ» этиб портлаб кетаман шекилли. Ичимда гап сақлашга сира чидолмайман.
Қарангки, Акмал қора нафсини қаҳрамонларча тийиб, овқатдан тежаган тангаларини эринмасдан катакка кўмиб юраверибди. «Хазина»си мўлжалдагига етиб қолганида, уни кавлаб олиш учун катакка кириб қараса, чипор товуқ тухумларини тангалар кўмилган жойнинг устига тўплаб, сўппайиб босиб ўтирганмиш. Сурбетлик бундан ортиқ бўладими? Бунақа молпараст товуқ ўз вақтида тартибга солинмаса, оқибати чатоқ тугайди. Бугун тангаларнинг устида жўжа очгиси келибдими, янаги сафар тухумини тўппадан-тўғри хонадон мулки сақланадиган сандиқнинг устига қўяди. Шундаям биров индамаса, кейинги гал давлат банкидаги пул омборини очиб бермасанг, тухум босмайман, деб туриб олади. Фақат ўз ҳузурини ўйлайдиган товуқлар ёки товуқфеъллар кўпайган мамлакатда эса ҳеч қачон футбол ривожланмайди. Чунки, спорт билан маишат тамоман бошқа-бошқа нарсалар.
Дунёда товуқни қийратишдан осон нарса йўқ – дум тарафига битта чангал солинса бас, аввалига қоқоғлаб учиб кўради, сўнг парраги бузилган учоқдек гупиллаб ерга тушади-ю, уёғига пиёда қочади. Акмал десангиз, ўзи қора бўлсаям, ниҳоятда оқкўнгил бола экан, гуноҳсиз жўжаларнинг тақдирини ўйлаб, йигирма кундан ортиқ тоқат қилиб юраверибди...
Мени сотиб олгунича талай азоб-уқубатлар чекканини эшитиб, Акмални янаям яхши кўриб қолдим. Агар ўзбек футболчиларининг лоақал ўндан бири тўпга шунақа меҳр қўя олсайди, «Пахтакор»нинг номини эшитганда, ҳатто «Боруссия»ни безгак тутадиган бўларди.
Мен қорнимни ишириб мамнун турганимда, қулоғимга: «Ў-ҳў! Тўп жуда қойилмақом-ку!» – деган жарангдор товуш эшитилди. Бундоқ қарасам, Акмалга ўхшаган қорамағиз киши кўча эшикдан кириб келиб, менга тикилганича илжайиб турибди.
– Чиройлими тўпим? – деди Акмал кеккайиб. – Қани, Пелечасига битта тепиб кўринг-чи, дадавой.
– Тепсак тепаверамиз, тойчоғим, – дея менга яқинлаша бошлади Акмалнинг дадаси. – Ўша Пеле деганиям бизга ўхшаган қўшоёқ одам-да.
У ҳазиллашаётган бўлса керак деб, бепарво қолибман. Қарангки, кап-катта киши ўхшатиб туриб, биқинимга тепворса бўладими, жанубий шарқ томонга қараб ўқдек учиб кетдим. Орқамдан унинг бир пой туфлиси анча жойгача қувиб келиб, охири қўшни ҳовлидаги каттакон қозонда пиширилаётган сумалакка бориб тушди. Қозоннинг теварагида ўтирган кампирлар жон ҳолатда тўрт томонга тизғиб кетишди. Содда бўлмай кетгурлар, осмондан юлдуз парчаси тушди деб ўйлашди шекилли, бу ҳақда олдиндан огоҳлантириб қўйишмагани учун обсерваторияда ишловчи олимларни қарғай бошлашди.
Мен ҳавода учавердим, учавердим, учавердим, иккинчи, учинчи, тўртинчи ҳовлиларнинг тепасидан ўтиб, ниҳоят аста-секин пастлашга тушдим. Пастлаётиб: «Э, хайрият, бирпасдан кейин Акмал билан яна дийдор кўришамиз», деб ўйладим.
Бекорга қувонган эканман – қўнай деганимда, кенггина йўлнинг устига тўғри келиб қолдим-у, қўрққанимдан чокларим тирсиллаб кетди. Йўлда қатор-қатор машиналар бир-бировининг тутунини ҳидлашиб, икки томонга ғиззо-ғиз ўтиб туришар, мабодо уларнинг орасига бориб тушсанг, омон чиқишинг амримаҳол эди.
«Эҳ, пешана қурсин, – деб ўйладим мен. – Эндигина ширин ҳаётни бошлаганимда, наҳотки бевақт нобуд бўлсам? Тўғри, ичига ҳаво тўлдирилган ғилдираклар аслида бизнинг узоқ қариндошимиз. Аммо, улар мендан анча катта. Катталар эса, кўпинча, қариндошлари тугул, туғишган укасиниям танимай қолишади. Шунақа гапларни эшитганмиз-да».
Ҳа, бегонани-ку бегона дейсан, бироқ сени ўзингникилар тепалаб турса, дунё кўзингга қоронғи бўпкетса кераг-ов. Даҳшат бу!
Омадим бор экан, ишим ўнгидан келди. Акмалнинг дадаси ҳақиқатанам Пеледек аниқ мўлжал билан тепган шекилли, мен ғилдирак остига эмас, вағиллаб ўтиб бораётган буқасимон юк машинаси устидаги қумга бориб тушдим.
Энг муҳими – саломат қолдим. Буёғи бир гап бўлар...
Қўчқорали мени еёлмади
Машинадаги қум Қўзи қассоб деганнинг ташқисига тўкилди. Янги қураётган уйини қумсувоқ қилдирса керак-да.
Машина жўнаб кетгач, қассоб мени кўриб қолиб, кўзини чақчайтирганича қўлига олди ва: «Худойимнинг тантилигини қаранг, тузлаб топширган териларимдан биттасини тўп шаклида ўзимга қайтариб турибди-я», деб, чангимни пуфлади. Худди бозордан қўй танлаётгандек, у ер-бу еримни эзғилаб ҳам кўрди. Кейин: «Қўчқорали! Келақол, ўғлим, сенга тўп опкелдим. Тепсанг, улоқчадай ирғишлайди бу занғар», деб хирқиради. Сўлақмондай кишининг ғирт ёлғон гапираётганини кўриб, ҳаддан ташқари уялиб кетдим. Мени сотиб олгунча Акмал шўрлик қанча қийинчиликлар тортганини бу тайёрхўр қаёқдан билсин?
Дарвозанинг ёнидаги меҳмонхонадан бир бола чиқиб келди: калласи оғирлигидан бўйни бир томонга қийшайган, қорни кўйлагининг тугмаларини узгудек дўппайган, оёқлари тиззадан икки ёққа тоб ташлаган, бети товоқдай. У менга менсимаган қиёфада боқиб: «Тўпни бошимга ураманми? Буни ўрнига хурмо-пурмо олиб келавермабсиз-да, дадагинам» деб минғирлади.
Оббо очофат-ей! Қўл-оёқли озиқ-овқат омборими бу? Ишончим комилки, мени сарёққа қовуриб беришса, дарров олдимда чордана қурган бўларди. Кейин мени чайнайверарди, чайнайверарди, чайнайверарди... Бу тўпхўрлик бир ойга чўзилармиди, икки ойгами, унисини аниқ айтолмайман.
– Яна емишдан гапирасан-а! – дея ўғлига зардаси қайнаб тикилди Қўзи қассоб. – Бўрдоқига боқилаётгандек ялтиллаб кетганингни қара. Тўп-мўп тепиб турсанг, сал пойинг пишармиди?
Қўчқорали безиллаб қўл силтади:
– Тўп тепаман деганимдаям, болалар «бор, нарироқда пишилла», дейишиб, мени барибир ўйинга қўшишмайди. Жуда зарур бўлса, спортнинг бошқа тури билан шуғулланарман.
– Масалан? – яна кўзларини чақчайтирди Қўзи қассоб.
– Масалан, велосипед спорти билан, – деди Қўчқорали. – Энди битта велосипед оберасиз, дадагинам. Моторлигидан!
Бу гапни эшитиб, Қўзи қассоб бўкириб юборди:
– Мотор?! Моторданки гапирдинг, сендан минг йилдаям қассоб чиқмайди. Менга деса, мехайник бўлиб ўлиб кет.
– Футболчилик-чи? Буям ҳавфли-ку – тайсалланди Қўчқорали. – Тепиб чўлоқ қилишса, кейин мени боқиб ўтирасиз.
– Дарвозада турсанг, тепишмайди, – деб доноланди Қўзи қассоб. – Қолаверса, сен гувалакка бошқа нарсани уқтирмоқчиман, яъни мехайник бу – ўлгунча мехайник. Футболчи ўттиз ёшгача тўп тепади холос. Ўттиз ёшида ишсиз қолган одам қассоблик қилмай, қаёққа борарди? Ҳов, сендан охирги марта сўраяпман, тепасанми манавини, йўқми?
– Бу бошқа томонданам жуда хатарли, дадагинам, – энди муғамбирликка ўтди Қўчқорали. – Мактабимизга бир дўхтир келиб, кўп овқат егандан кейин югуриш одамни оғир касалликка йўлиқтиради, деди. Овқатхўрлигимни билиб туриб, тўп теп, дейсиз-а!
Тўп бўлиб яралганимдан бери бундақанги танбални кўрмаган эдим. Тепса тебранмас деганлари шу бўлмай, ким? Қўчқоралига яна битта ўзибоп шерик топилса, улардан бемалол дарвоза устунлари сифатида фойдаланиш мумкин. Бунга ўхшаганларни майдоннинг четига етаклаб бориб, оғзига сақич солиб қўйсангиз бас, кавшанган куйи миқ этмасдан тураверишади.
– Ўйнамасанг, ўзингдан кўр, – деди ҳафсаласи пир бўлган Қўзи қассоб. – Унда, бу тўпни Эмин этикдўзга бериб, махсимга ямоқ солдираман.
Бу дағдаға Қўчқоралига эмас, менга таъсир қилиб, капалагим учиб кетди.
Биқинимдан дарча очишмоқчи
Эмин этикдўз ковушнусха бурнининг учига кўзойнак қўндириб, менга узоқ тикилиб қолди. Кейин тирноғида этимни таталаб кўришга тушди. Ўзингиз биласиз, асосий вазифам – ҳар қандай тепкига ўз вақтида мослашиб улгуриш, лекин турли мақсадлардаги қитиқлашларга чидаш менинг бурчимга кирмайди. Шунга қарамасдан, бу ҳолга мардларча бардош бериб туравердим.
– Шундай ажойиб терини тўпга ишлатиб, расвои олам қилишибди, – деб, Эмин этикдўз афсуснамо бош тебратди. – Одамларга футболдан нима фойда? Уларга пишиқ пойабзаллар керак.
У дамимни чиқариб юбориш учун биқинимга бигиз қадаган паллада, қўрқувдан этларим қалтирайверди, қалтирайверди, қалтирайверди. Сополдек карахтланиб қолганимга қарамай, жонажон ошнам Акмал қора билан хаёлан видолашиб олишни унутмадим.
Лаънати чипор товуқ! Ўша чурвақи жўжаларингни бир кун олдин, ё бўлмаса, бир кун кечроқ очсанг, ўлармидинг? Унда, тақдирим тамоман бошқача бўларди. Бошимга шунча кўргуликлар тушишига биринчи ўриндаги сабабчи сенсан. Молпараст! Олифтахон!
Шу маҳал бир пой ботинкани қўлтиқлаб олган жингалаксоч бола устахонага алмов-жалмов кириб келди. Киргач, аҳволимни кўрди-ю, кўзлари қинидан чиққудек бўлиб қийқириб юборди:
– Ий-й-й! Тўхтанг!!!
Аксар ҳолларда бўлар-бўлмасга сарфланаверадиган қичқириқлардан бири бу сафар менинг ҳаётимни асраб қолди. Эмин этикдўз чўчиб кетди, бигизи қўлидан учиб тушиб, пастда шалвираб ётган маҳсининг нақ тумшуғига санчилди. Яхшиямки, маҳсини бизга ўхшатиб дамлашмайди. Йўқса, ҳозир “пис-с” этарди-ю, жони узиларди.
– Кимсан, ҳей бола? – ёқасига туфлаб олиб, болакайга дўқ урди этикдўз.
– Фарҳодман!
– Фарҳод бўлсанг ўзингга! Устахонамда бақиришга нима ҳаққинг бор? Ана, кўргин, сени дастингдан ажойиб бир маҳсини ярадор қилдим. Ҳайриятки, шу топда уни ичида Қўзи қассобнинг оёғи йўқ. Бўлганда, кунингни кўрардинг, бола!
– Ахир-р... тўпни тешманг-да, – бу гал мунғайиб сўзлади Фарҳод. – Бу... ваҳшийлик, Эмин тоға.
Эмин этикдўз ҳам ўзини босиб, осойишта гапиришга ўтди:
– Балки, бу нарса сен учун тўпдир. Локигин, биз ямоқчилар ҳатто жаҳон биринчилигида ишлатиладиган тўпларгаям чарм деб қараймиз. Баски чарм экан, уни маҳсига ямоқ қилиш ҳеч қанақа ваҳшийликка кирмайди. Тушунарлими?
Уста шундай дея, бигизни қайтадан қўлга олганида, аъзойи баданимга тағин титроқ кирди. Иш бошқатдан чаппасига кетаётганини сезган Фарҳод бир лаҳза жовдираб тургач, шоша-пиша таклиф киритди:
– Жон Эмин тоға, бунақа қилмай туринг. Сизга бошқа чарм топиб бера қолай.
– Ўзинг-ку эски ботинкани қўлтиқлаб, саргардон юрибсан, – дея кинояли илжайди этикдўз. – Обрўйинг шу бўлганидан кейин, чарм топиб бераман деган гапингга қайси аҳмоқ ишонарди?
Фарҳод узоқ ўйланиб ўтирмай, қўлидаги ботинкани шартта унга узатди:
– Мана сизга чарм! Ташвиш тортманг, дадам индамайди, ўзи янгисини обераман, деб юрувдилар.
Эмин этикдўз мени қандай текширган бўлса, ботинкини ҳам худди ўшандай синчиклаб кўздан кечирди. Менимча, ботинкани қитиқлаб ўтиришга сира ҳожат йўқ эди. Ана, ўзи шундайинам, оғзини йиғиштиролмай, тиржайиб турибди.
– Биринчидан, бу даҳмазанинг оёққа иладиган жойи қолмабди, – дея муғамбирлик билан пешанасини тириштирди у. – Иккинчидан, фақат дарахтларгина бир оёқли бўлишади. Хуллас, манави «Ҳасан»и менда турсин, сен визиллаб бориб, «Ҳусан»иниям опкелгин-у, кейин тўпни қучоқлаб жўнайвер.
Фарҳод қувончини ичига сиғдиролмай, этикдўзнинг бўйнидан ачомлади:
– Раҳмат, Эмин тоға! Мана кўрасиз, Ўзбекистон термасида ҳужумчи бўламан ҳали...
– Оғзингни юм! – этикдўзнинг бирдан авзойи ўзгарди. – Терма жамоани гапирма менга! Уларга ишқивозланиб юриб, кенжа ўғлим юрак ўйноқ бўпқолди. Сенлар, вақти келиб, неварамниям инпарк қилмагин энди.
– Унақа деманг, Эмин тоға, – баланддан келиб ваъда берди Фарҳод. – Биз ўйнасак, чемпион бўлмасдан қўймаймиз. Кўрасиз!
Эмин этикдўзнинг бу гапдан чеҳраси ёришиб кетди ва «Ма, олақол унда», деб мени Фарҳодга ирғитди. Болакай суюнганидан йиғлаб юборай деди. Балки, туғилганидан буён бунақа улгуржи саҳийликни кўрмагандир.
– Эминжон тоғажон, раҳмат сизга, раҳмат! – деди у юраги ҳовлиқиб. – Ҳалиги... иккинчи пой ботинканиям ҳозир опкеламан!
– Майли, тезда етказиб кел, – деди этикдўз. – Барибир унисиниям уёқ-буёғини кўриб қўйишим керак. Кейин... индинига опкетарсан... Тушунарлими?
– Маҳси-чи? – меҳрибон устага жон тортишди Фарҳод. – Қўзи қассобнинг маҳсисини нимада ямайсиз?
Эмин этикдўз мийиғида жилмайди:
– Бир иложини топармиз.
– Ё ўчоғимизнинг олдидаги пўстакни келтириб берайми? – сўради Фарҳод. – Тўйимда сўйилган новвоснинг териси!
– Э, йўқ, пўстакдан айрилса, энанг хафа бўлади, – дея дарҳол эътироз билдирди этикдўз. – Бор энди, тўпингни теп. Тушунарлими?
Бунинг нимаси тушунарли бўлмас экан? Фарҳод «Урре-е-й!», деб қичқирди-ю, ўн бир метрдан тепилган тўпдек, зувиллаганича ташқарига отилди.
Яшасин Эмин этикдўз ва унга ўхшаганлар!
Бирқулоқнинг ҳимояда ўйнагани
Фарҳод билан тезда дўстлашиб қолдик. У мени стадионга олиб бора бошлаганидан сўнг, баҳонада, Тепамаҳалладаги кўпгина болалар билан танишволдим. Гоҳида Акмал қорани эслаб, юрак-юрагим эзилиб кетишини ҳисобга олмаганда, кунларим анча қувноқ ўтаётган эди. Пайти келса, сурункасига беш-олти соатлаб ўйингоҳдан чиқмайман. Баъзан мен буёқда қолиб, футболчилар бир-бирларини копток қилишга киришиб кетишади. Буям қизиқ томоша!
Айниқса, кеча зўр ўйин бўлди-да. Аввалги куни бизникиларга тўрт-у эллик беш ҳисобида ютқазиб қўйган қуйимаҳаллаликлар бу сафар боплаб ўч олиш ниятида энг жирраки ўйинчиларини саралаб келишганди. Доимо ялангоёқ тўп сурадиган рақиблар шу куни калиш, ботинка, ҳатто этик кийиб олишибди денг. Дарвозабоннинг сумбатини кўриб, хоҳолагингиз келади. Ҳаво жизиллатиб турганига қарамай, бошида қулоғи туширилган телпак, эгнида қалин пўстин, пахтали шим устидан кийилган этигининг қўнжи тиззадан бир қарич баландда. Шу кепатада узунасига ёнбошлаб ётсаям, дарвозага гол уриш амримаҳол бўлиб қолади.
Шу қишлоққа келиб билдимки, тўп кимники бўлса, болалар ўшанинг гапидан чиқишмас экан. Аҳа шундан келиб чиқиб, Фарҳод эндигина учинчи синфда ўқиётганига қарамай, уни жамоага ўйинбоши қилиб сайлашганди.
Ўйинбоши, одатдагидек, кимнинг қаерда ўйнашини белгилаб бергач, болаларнинг ўртасида жанжал кўтарилди. Дастлаб, тўққизинчи синфдаги Воқишер норозилик билдирди:
– Теракдай бўлиб мен дарвозада турарканман-у, биринчида ўқийдиган Кенжавой ҳужумда ўйнаркан-да? Жамоамиздаям инсоф қолмади, маҳалламиздаям.
Воқишер баҳонада юрагининг тубида ётган эски дардларини ҳам тўкиб солаётганди. Бундан уч кун аввал маҳалладаги тўйда чироқ ўчиб қолди. Пичадан сўнг ёнгач, мундоқ қарашса, келин-куёвнинг олдидаги стол устида Бирқулоқ лақабли барчага таниш кўппак бемалол варақисомса еб турибди.
Олишувларда рақибига тишлатиб ярадор бўлмаслиги учун эгалари жангчи итларнинг қулоғини кесиб қўйишар экан. Бу кўппакнинг ҳам кучуклик чоғида эндигина битта қулоғини кесганларида, қўлдан силтаниб чиқиб, ура қочган, шу куйи ҳеч кимга тутқич бермай, ягона қулоқ билан қолиб кетган экан.
Тўйни бошқариб турган оқсоқол Бирқулоқнинг бетамизлигидан қаттиқ ранжиб: «Бу маразни менга тиригича ушлаб беринглар!» – деб наъра тортди. Атрофдагилар дарвозани тақа-тақ беркитишиб, Бирқулоқни ғиппа қуршовга олишди. Девор остидаги кандикни тўсиб туриш Воқишернинг зиммасига тушди. Ана энди, «ҳаёв-ҳаёв» кучайиб, таъқибга учраган шўрлик ит циркдаги отга ўхшаб доира бўйлаб чопа кетди. Фақат, фарқи шу эдики, циркдаги от олқиш олса, бу итга кетма-кет тепки ёғилиб турди. Бирқулоқнинг аҳволи нақадар танг бўлмасин, бу ҳовлига қайси жойдан кириб келганини унутмаганди, қулай фурсат пойлаб туриб, ўзини яна ўша йўлакка, яъни девор остидаги кандикка урди. Бу паллада қўлидаги косачага бармоқ тиқиб, нишолда ялашга берилиб кетган Воқишер ғафлатда қолди. Муттаҳам итни беармон тепкилаш имконидан маҳрум бўлган эрмакталаб ўспиринлар энди хуморбосдига Воқишернинг чангини қоқа кетишди...
– Бугун ўйин қаттиқ бўлади! – олимлардек қўлини осмонга бигизлаб, Воқишерга уқтирди Фарҳод. – Бугун кўп гол урганлар эмас, дарвозасидан кам тўп ўткизганлар
ютишади. Бундан чиқди, асосий гап дарвозабонда!
Буни эшитиб, Воқишернинг димоғи кўтарилди. Кеккайганича бориб, дарвозадан жой олган чоғда, худди доҳийларнинг ҳайкалига ўхшаб қолди.
Энг ташвишлиси – шу топда жамоамизга битта ўйинчи етмай тургани эди. Тепамаҳаллаликлар нима қилишни билмасдан, ўйланиб қолганларида, стадионнинг ёнидаги йўлакдан ўша Бирқулоқ итни эргаштириб олган сап-сариқ бола ўтиб қолди. Қуйиб қўйгандек менга ўхшайди!
– Биз билан тўп тепсанг-чи, Ботир сариқ, – деди унга Фарҳод.
Ботир тўхталиб, қовоқ солиб кеккайганича, ўз талабини қўйди:
– Ўйнасам, ҳужумчи бўламан!
Болалар бараварига кулиб юборишди.
– Бўйи бир қарич-у, гапи қирқ қарич, – дея пичинг отди кимдир.
– Бирйўла стадионга директор бўлақол, – деб ҳиринглади бошқаси.
Яна бирови илжайиб деди:
– Боғчадаям амалинг каттами дейман? Хи-хи-хи...
Ботир сариқ жуда аразчи экан, қовоғи баттардан осилиб, индамасдан йўлга тушди. Бирқулоқ ҳам сал ириллаб қўйиб, эгасига эргашди.
– Ҳимояда ўйнасанг, сенга конфет берардик, – Ботирнинг йўлини тўсиб, авради Фарҳод.
– Конфетми, конфетларми? – хўмрайиб сўради Ботир.
– Конфетлар, конфетлар, – шоша-пиша аниқлик киритди Фарҳод. – Камида олтита!
– Конфетлар – Бирқулоққа, – деди Ботир. – Ўзимга ўнта ёнғоқ беришларинг керак. Ҳимояда мен... ёнғоққа ўйнайман.
Болалар ёнғоқнинг сонини сал камайтиришга уриниб кўришди. Ботир гапида қатъий туриб олгач, у билан оғзаки шартнома тузилиб, жамоамиз ниҳоят мусобақага шай қилинди.
Аввалда айтиб ўтганимдек, ҳаддан ташқари қизиқ, ҳаддан ташқари беаёв ўйин бўлди. Иккала маҳалланинг миллий терма жамоаси охирги томчи кучи қолгунча олишаверди, олишаверди, олишаверди, бу танаффуссиз ўйин бешинчи соатга етганида, ҳамма жой-жойида сулайиб қолди-ю, ҳакам ҳуштагини чалиб, ўзи ҳам «гуп» этиб ерга йиқилди. Лекин, бунгача ўртада қанча ишлар содир бўлди. Энг ёмони – олдинига жамоамиз ўн дақиқа ичида ўн битта тўп ўткизиб, ўзи биттаям уролмади. Қуйимаҳаллаликларнинг пўстинли дарвозабони сира ҳайиқмасдан ўзини оёқ остига ташлаши, гоҳ кикбоксингчиларнинг қўлқопида тўпни ураман деб, ҳужумчиларимизнинг жағига сопқолиши тепамаҳаллаликларни саросимага солиб қўйди. Кейин бунинг чораси топилди – дарвозани узоқдан мўлжалга олишлар бошланди. Рақиблар дарвозабони қўпол кийимда чуваланиб, то ўзини ерлатиб тепилган тўпга ташлагунча уч қошиқ мураббо ялагулик вақт ўтарди. Ҳужумчиларимиз шундан фойдаланиб, голни ёмғир қилворишди.
Хуллас, қуйимаҳаллаликларнинг ботинка ва етик кийиб келганлари ҳам наф бермади. Қайтага, олдинги кундагидан-да баттар бўлишиб, 48:91 ҳисобида ютқазишди. Манавини тор-мор қилиш дейдилар!
Ботир сариқнинг Бирқулоғи рақиб ҳужумчиларига эгаси билан бирга ташланиши ҳимоячиларимизнинг ишини янаям осонлаштирган эди. Шу боис, ўйиндан кейин Бирқулоққа конфет ёғилиб кетди, аммо Ботирга ваъда қилинган ёнғоқ масаласи ҳал этилгунича, анча сансалорчилик бўлди. Сабаби, ёнғоқ пишиғи ҳали бошланмаган, ўтган йилгилари эса, болаларга аллақачон ем бўлиб кетган эди. Охири, кузда ўнга ўн беш қилиб қайтариш шарти билан, Маназар аттордан қарз олишга тўғри келди.
Аслида-ку, Ботирни кузгача сабр қиптуришга кўндириш ҳам мумкин эди, лекин у: «Агар ваъдаларингни бажармасанглар, келаси сафар қуйимаҳаллаликларга қўшилиб ўйнайман», деб дағдаға қилгач, ҳамма типирчилаб қолди. Ботирнинг ўзи ўйинчи сифатида бир пулга арзимасаям, уни Бирқулоқ ити билан бирга рақиблар сафида кўриш ғирт таъби хиралик эди. Хайрият, ўнта ёнғоқнинг эвазига катта бир балодан қутулиб қолдик.
Диққатпазлик
Янги ошнамга эндигина эликиб, кунларим хушчақчақ ўтаётган дамларда, кутилмаган воқеа юз берди. Таътил бошланиб, мактабдаги кўпчилик болалар қаторида Фарҳод ҳам ўқувчилар оромгоҳига жўнайдиган бўлди. Ҳойнаҳой, мениям бирга опкетса керак деб ўйлагандим, афсуски, умидим чиппакка чиқди. Ойиси болакайнинг осмахалтасига кийим ва егулик нарсаларни шунақаям кўп тиқиштирдики, у ерга нафақат мен, ҳатто бир дона гилос сиғмаган бўларди. Фарҳод ёлғизликдан зерикиб қолишимни ҳис этди шекилли, ҳайтовур, сал одамгарчилик қилиб, мени қўшни ҳовлида яшовчи Дилдора деган қизалоққа ташлаб кетди.
Сенга жон-у дилидан меҳр қўйган дастлабки ўртоғингдан бирон тасодиф туфайли айрилиб қолсанг, кейинчалик йўл-йўлакай учрайдиганлар орасидан ишончли дўст топиш ғоятда қийинлигини энди англаб етдим. Ўзингиз айтинг-чи, агар Фарҳоднинг ўрнида Акмал қора бўлганида, мева-ю ширинликларни деб, мендек ошнасини ташлаб кетармиди? Йўқ, бир-икки кунга асқотадиган емишларнинг қадрини мендек доимий шерикдан юқори қўймасди. Мени сотиб олгунча қанча қийинчиликларга чидаган қадрдоним аккашни ҳатто бир сандиқ хўрозқандга ҳам алмашмаган бўларди.
Тақдир экан, келиб-келиб, қиз бола билан муроса қилишга мажбур бўпқолдим. Мундоқ ўйлаб қаралса, қиз боланинг футбол тўпига нима алоқаси бор? Кичикроқ кигиз тўп бўлса, бу бошқа гап – теннис ўйнаш, ҳартугур, уларнинг қўлидан келади.
Дилдора олдинига мени ерга дўпира-дўпир уриб ўйнаб юрди. Билакчаси оғрий бошлади шекилли, алмак-жалмак тепиб ҳам кўрди. Ойиси қўғирчоқ олиб берганидан кейин, мени ҳовлидан кесиб ўтадиган ариқнинг ёқасига ташлаб қўйганича, қайтиб ёнимга йўламади. Чок-чокимга зах ўтиб, беҳад ланжлашиб қолдим.
Бошга тушганни кўз кўрар деб, бўшашиб ётавердим. Бир куни худонинг раҳми келди-ю, шамолини жўнатиб, мени ариққа юмалантириб юборди. Шалоплаб сувга тушдим. Энди буёғидан ташвиш тортманг, чўкмасдан сузишни бизга чиқарган!
Тасодифий саёҳат
Шундай қилиб, сув етаклаган томонга қараб оқиб кетавердим, кетавердим, кетавердим. Йўлда учраган ҳар хил шовваларда бир-бир шўнғиб, бинойидек чўмилиб ҳам олдим. Озгина совун топилса-ку, қозондан чиққан бўғирсоқдек бўпқолардим-а.
Ариқнинг тўлқинчалари аллалагани сайин бирам уйқу тортадики, мириқиб эснай десам, оғзимни тикиб ташлашган. Гоҳида у ёки бу қирғоққа яқинлашиб қолсам, ялпизлар эркалатгандек юзимни сийпалаб қўйишар, бу менга жудаям хуш ёқарди.
Бир пайт, оқиб бораётиб, узоқдан қассобхонага кўзим тушди. Қассобхона биқинидаги сўри шундоққина ариқнинг ёқасига ўрнатилган бўлиб, унинг бир томонида Қўзи қассоб тарвайиб ўтирган куйи қўлидаги маҳсининг ямалган жойини диққат билан кўздан кечирар, иккинчи тарафда чордана қурган Эмин этикдўз унга нималарнидир уқтирар, бурчакка чўккалаб олган Қўчқорали бўлса, қўлидаги катта бир устихоннинг илигини қоқиб ейишга уринаётган эди.
Кўнглимда сув остига шўнғиб, уларга кўринмасдан ўтиб кетиш истаги туғилди. Аммо, дамланган ҳолатимда шўнғишнинг сира иложи бўлмади. Бир маҳаллар, қачон ҳавога тўяркинман, деб ўксинардим, ҳозир еса, бундан пушаймонда эдим.
Биринчи бўлиб, мени Қўзи қассоб илғади.
– Ие! – дея ўрнидан туриб кетди у. – Тузлаб топширган териларимдан биттасини худойим машинада жўнатганиди, буниси сувдан келяпти-ку!
Эмин этикдўз бурнининг учидаги кўзойнакдан менга синчиклаб тикилди:
– Бу тиниб-тинчимас тўп яна қаёқдан келяпти? Ҳе, аттанг, шундай тоза чарм нам тортиб, расво бўпти-я.
– Қани, тур, Қўчқорали! – ўғлини шитоблади Қўзи қассоб. – Шуни тағин қўлдан чиқарсанг, икки кун овқатдан тортиб қўяман.
Устихонни ҳакамнинг ҳуштагига ўхшатиб оғзига тиқиб олган Қўчқорали нонуштага ноилож барҳам бериб, эринибгина сўридан тушди. Ариқнинг бўйига келиб, бир қўлида толнинг томирини ушлади-да, иккинчисини менга чўзди. Эндигина биқинимга чангал солганида, бирдан томир узилиб, «Дадагинам!» – деганича ариққа йиқилди. Қўзи қассоб ношуд ўғлини қутқаришга ошиқди, мешдай қорнини селкиллатган асно югуриб келди-да, янги қурилган кемадек бўлиб, ўзини сувга ташлади. Ота-бола тарвуз билан ҳандалакдек бўлиб оқиб бораётгани Эмин этикдўзга наша қилди шекилли, қотиб-қотиб кулишга тушди.
Энг ҳавфли душмандан қутулганимга шукур қилиб, чирпираб-чирпираб сузиб кетавердим. Қишлоқ тугаб, кўм-кўк рангга бурканган далалар бошланди. Ғўзаси кўсаклай бошлаган пайкаллар ёқасидан оққаним сайин, суви ҳар хил шохобчаларга бўлинаётган ариқ тобора саёзлашиб бораверди. Охири, шу ерларда қумга ботиб қопкетмасайдим, дея безиллаётганимда, мени зўрға судраб кетаётган сув бошқа бир ариққа келиб қуйилди. Янги ариқнинг суви ўта лойқа бўлса ҳам, тез оқиши билан менга ёқиб қолди. Ўзингни ивитганга яраша, сузиш сузишдек бўлиши керак-да.
Осмондаги қалдирғочларнинг ҳашарот тутишини томоша қилиб, анча алаҳсиб қолибман. Бир маҳал, мундоқ пастга қарасам, теварагимда бошқа бир қишлоқ турибди. Бу жойлар, негадир, кўзимга иссиқ кўриниб кетди.
Навбатдаги шоввада яйрабгина шўнғиб олгач, нарироқдаги кўприкнинг устида хомуш ўтирган болага кўзим тушди-ю, довдирагандек жойимда бир лаҳза айланиб турдим. Кимни учратганимни, айтмасимдан илгариёқ сезиб олгандирсиз – ҳа, бу бола ўша эски қадрдоним Акмал қора эди!
Акмал ҳам мени кўрган заҳоти, кўзларига ишонмай, қовоғини бир ишқалаб қўйди. Кейин қувончдан қичқириб юборди:
– Сариқ тўпим! Тўпжоним қайтиб келди!
Акмал сувга эгилдими, ё бўлмаса, тўлқинга қўшилиб, ўзим унинг бағрига отилдимми, бунисини аниқ эслолмайман. Дўстим «чўлп» этказиб пешанамдан ўпганимдан кейингина ўзимга келдим. Болапақир: «Тўпгинам! Сариққина тўпжоним!» – дея мени бурушта бағрига босарди. Мен ҳам тўлиқиб кетиб, йиғлайвердим, йиғлайвердим, йиғлайвердим, бир вақт қарасам, ўртоғимнинг кўйлагини шалаббо қилиб юборибман...
Мана, бир ҳафтадан буён яна Акмал қора билан биргамиз. Унинг ёнида бўлиш мен учун нақадар завқли эканини сиз тасаввур қилолмайсиз. Чунки, бунинг учун олдин энг жонажон ўртоғингизни йўқотиб қўйиб, уни ичикиб-ичикиб соғинишингиз, кейин қайтадан топишганда, дийдор кўришмоқликнинг ҳузурини шахсан ҳис этишингиз керак бўлади.
Биламан, ичингизда: «Эҳ, нодон тўп, худди бошқалар тепади-ю, Акмал бўлса сени силаб-сийпалайдигандек севинасан-а», деб турибсиз. Тўғри, Акмал қора ҳам мени тепади, аммо гап бунда эмас. Биринчидан, биз тўплар азалдан тепкиланиш учун яралганмиз. Буни, хоҳласак-хоҳламасак, тан олишга мажбурмиз. Қолаверса, кимдир сени юрак-юракдан яхши кўришини, сени ҳеч қачон, ҳеч нарсага сотмаслигини доимо ҳис қилиб турсанг, ҳатто унинг тепкиси ҳам кўнглингга оғир ботмас экан.
1982-1984 йиллар.
|
