|
Олтин юракли Автобола
Сеҳрли сартарошхона
Аждодларимизнинг донишмандлигидан фахрланиб юрувчи ўқимишли болалар яхши билишади – Шердор мадрасасини тиклашга ўн икки йил, дунёда қиёси йўқ Оқсаройни битказишга қарийб чорак аср вақт сарфланган. Пештоқига «Қайчи хола» деб ёзиб қўйилган ёғоч дўконча эса, шаҳримизнинг қоқ ўртасида бир кечадаёқ пайдо бўлди-қолди.
Хўш, нима қипти, дерсиз. Гап шундаки, ўша дўконча қурилмаганда, ушбу қисса ҳам битилмаган бўларди.
Хуллас, уста Тошмат деган тиниб-тинчимагур чол нафақага чиққанидан сўнг уйда уймаланишдан зерикиб, болалар учун сартарошхона очди. Балки, бунақа махсус сартарошхона жаҳонда яккаю ягонадир-у, оламшумул янгилик яратганидан чолнинг ўзи ҳам бехабар юргандир.
Сартарошхона болаларники бўлишига қарамай, у ердан на қий-чув, на араз-дураз, на йиғи-сиғи эшитилар, табиийки бу ҳол ўткинчиларни таажжубга солар эди. Ҳатто илгарилари устанинг қўлидаги мўйкесарни темир ялмоғиз деб ўйлайдиган кенжа ўғлим ҳам энди миқ этмай ўтириб соч олдирадиган бўлди.
Бунинг сабаби бор. Уста Тошмат жуда кўп эртакларни билар, «Авазхон», «Кунтуғмиш», «Гўрўғли» сингари достонларни ёддан айтар, «миш-миш» гапларга ўхшаб кетувчи сирли воқеаларни ҳаяжонли тарзда ҳикоя қилиб берарди. Бунақа вақтда болалардан тортиб, миттивойларни етаклаб келган ота-оналаргача навбат кутиб зерикишмас, айримлар соч олдириб бўлганидан кейин ҳам уста буванинг сўзи тугашини пойлаб, кетолмай туришарди.
Буниям ўша сартарошдан эшитганман. Бўлиб ўтган ишларга оз-моз қўшиб-чатиб гапирганми, Марчелло билан Габриэлла эртагига қиёсан ўзи ичидан тўқиганми, аниқ бир нарса дейишим қийин. Умуман, бунинг унчалик аҳамияти ҳам йўқ. Биз учун муҳими шуки, бу жуда қизиқ воқеа.
* * *
Шаҳримиз ўзининг улуғворлиги билан эмас, кўркам ва саришталиги туфайли оғизга тушган. Бир-бирини шахмат катакларидай кесиб ўтувчи равон кўчалари улкан чинорларнинг тарвақайлаган шохлари остига кўмилиб ётади. Марказдаги ўрмонсимон боққа кирсангиз, юртимизда ўстириладиган гуллардан исталган намунани топишингиз мумкин. Боғ ёнидан оқиб ўтадиган сойнинг улоқчи суви саратонда ҳам тишингизни қақшатади. Шаҳар шимол ёқдан яйдоқ даштга бориб тақалса, ғарби – тоғ этакларига, шарқ тарафи чучмома-ю яккам-дуккам гиёҳларгина ўсадиган сертош адирларга туташган. Жанубий қисмини эса ўркачдор яйловлар, булоқларга бой чакалакзорлар ташкил этади.
Адирга ёндош томондаги чакалакзор тепасидан ўтувчи сойнинг шаҳобчаси ҳисобланмиш кичик анҳор ёқасида баланд тош девор билан қуршалган мўжазгина қўрғон бор. Бу қўрғон бир даврларда пахтачи бойнинг чорбоғи бўлган экан.
Айтишларича, пахтачи бой ҳокимият «қизиллар» қўлига ўтгандан кейин бор бисотини туяларга ортибди-ю, тўнғич хотини ва болаларини эргаштириб, узоқ юртга бош олиб кетибди. Кенжа хотини қаттиқ шамоллашдан бетоб ётгани сабабли олти ойлик ўғли Бекхўжа билан шаҳарда қолибди. Бойнинг пахта заводи, данғиллама уйлари, қолган-қутган мол-мулки давлат томонидан мусодара қилинган бўлса-да, шаҳар четидаги кичик чорбоғи кенжа хотинига хатлаб берилибди.
Бекхўжанинг онаси саводхон аёл бўлиб, ҳамма уни Отин биби деб атарди. Отин биби ўғлини билимдон, тадбиркор, сўзамол қилиб тарбиялай бошлади. Бекхўжа ёши етиб мактабга тортилгач, дунёвий илмларни эгаллашда ҳам зўр иштиёқ кўрсатиб, эътибор қозонди.
Лекин, ҳаётда тасодиф кўп. Бекхўжа ўн тўрт ёшга қадам қўйганида тўсатдан шол бўлиб қолди. Шундан кейин Ғани заргар деган тоғаси уни тарбиясига олиб, тирикчиликка яраб турар деган мақсадда ўз касбини ўргата бошлади. Зеҳни ўткир Бекхўжа тўрт-беш йилдаёқ заргарликда тоғасидан ҳам ўтиб кетди, ясаган тақинчоқларининг таърифи бутун шаҳарга ёйилди.
Ўғлининг ишлари ривож топаётганидан Отин биби қанчалар қувонмасин, барибир кўнглининг бир чеккаси доимо хижил юрарди. Айниқса, қариндош-уруғлари тўй-ҳашамга айтганида, келин кўрдига борганида мунғайиб қолар эди.
Кейинчалик бир дарди икки бўлди. Бекхўжа тунлари олдига келадиган қандайдир шубҳали кимсалар билан гоҳида саҳаргача гурунглашадиган қилиқ чиқарди.
Отин биби сил касаллигидан вафот этгач, шаҳар четидаги осойишта чорбоғ Кўршапалак лақабли машҳур қулфбузар тўдасининг бош маслаҳатхонасига, пахтачи бой қурдирган сирли ертўлалар ўғирланган мол сақланадиган омборларга айланди.
Ишлар юришиб турган бир паллада Ғани заргар яширинча тилла сотаётиб қўлга тушиб қолди. Қариянинг салгина тилдан тойиши бутун тўданинг фош этилиши деган гап эди. Шундайин ҳам бир чўқиб, етти аланглаб яшаётган Бекхўжа бу воқеадан сўнг буткул оромини йўқотди. Қандай бўлмасин, Ғани заргарни қамоқдан қутқариб олиш лозим эди. Лекин, қандай қилиб? Қайси калит билан?
Калитнинг дараги мутлақо кутилмаган жойдан чиқди. Бекхўжа бир куни янги газетларни апил-тапил кўздан кечираётиб собиқ синфдоши, эндиликда довруғдор олим Камол Камтарий ҳақидаги мақолани ўқиб қолди-ю, ярасига малҳам топилгандек севиниб кетди.
– Аввалроқ эсимга келмаганини қаранг-а, – дея қўлларини бир-бирига ишқаб қўйди у. – Мана, калитниям топдик ҳисоб. Энди баҳосини инсоф билан чамалаб кўрайлик.
Писмиқ заргар
Камол навбатдаги табрикномани очиб, одатига кўра олдин имзога кўз ташлади: «Бекхўжа». Ким бўлди бу?
Узоқ ўйланиб ўтирмай, хатни ўқий бошлади.
«Азизгинам Камол! Техника фанлари номзоди унвонини олганинг билан чин юракдан табриклайман. Мартабанг бундан ҳам улуғ бўлаверсин, биз фахрланиб юраверайлик.
Кўришмаганимизгаям анча бўлди. Дам олиш куни қиттак фурсат топиб, биз ғариблардан ҳол-аҳвол сўраб ўтсанг, бошим осмонга етарди. Ҳарқалай, чорбоғимни унутмагандирсан?
Ҳозирча хайр. Сени соғиниб кутувчи:
Бекхўжа».
Хатни ўқиб бўлиб, муаллифнинг кимлиги ниҳоят ёдига тушди-ю, лов этиб юзига қон тепди. Камол ёшлигида димоғдор Бекхўжа билан ҳеч қачон яқин тутинмаганди. Шунга қарамай, ногирон бўлиб қолган мактабдошини киройи одамгарчилик юзасидан йўқлаб қўйиш бирон марта эсига келмаганидан уялиб кетди, дўнгалак пешанасини калтабақай бармоқларига тираганича хаёлга чўмди...
Камол муаллимлардан камдан-кам танбеҳ эшитарди. Ўша куни тарих ўқитувчиси уни тергаб қолди:
– Охирги вақтларда сусайиб кетяпсан. Ўз юртининг тарихини билмаслик... бу энди...
– Бунга математика бўлса бас.
– Сендан сўраётганим йўқ, Бекхўжа! Ҳм... хуллас, энди ёш бола эмассан, Камол. Муқаннани Торобий билан адаштириб ўтирибсан-а.
– Қўйиб берсангиз, бу афандим Жалолиддинни Қўқон хони бўлган дейишданам тоймайди.
– Бекхўжа! Жим тур деяпман!
– Тўғри-да, – барибир тийилмади Бекхўжа. – Каллаварамлигини бетига айтиб қўйиш керак.
Энди Камолнинг ҳам сабри тугади.
– Оғзингни юмиб ўтир, сарқит!
Дарс тугаб, уйга қайтишаётган чоғда ортдан Бекхўжанинг: «Ҳў, ялангоёқ!» деган товуши эшитилди. Бу гапнинг гўё унга алоқаси йўқдек, индамай йўлида давом этаётган Камол, «юрак борми ўзи», дея иккинчи марта мурожаат қилингандан кейин номус кучи тўхтаб, ортга ўгирилди. Бекхўжа кела солиб, ҳеч бир «муқаддима»сиз унинг кўкрагига калла қўйди. Кутилмаган зарбадан юмалаб тушган Камол ўзини ўнглаб улгурмай, Бекхўжа унинг устига миниб олиб, аёвсиз дўппослай кетди...
Ойнаванд айвон ичида зириллаб юрган чумакари «чарс-чурс» қилганича ўзини у деразадан бу деразага ура бошлади.
– Каллаварам деб анавини айтса бўлади, – қўлидаги хатни биққи курси ёнидаги токчага қўяркан, арига тикилиб мийиғида жилмайди Камол. – Қайтай деса, ўзи келган йўлни ўзи тополмай сарсон.
* * *
Бекхўжанинг тап-тақир бошга шолчадўппи кийган шахсий хизматчиси дастурхонни бир зумда тансиқ неъматларга тўлдириб ташлади. Собиқ синфдошларнинг суҳбати тезда қизиб кетди.
Заргарнинг меҳмонхонаси аралаш моллар дўконини эслатарди. Эшикнинг чап биқинида тизилган паст-баланд нақшиндор жавонлар токчасидаги чинни-ю биллур, кумуш-у тилла идиш-буюмлар маржондор қандил нурини қайтариб, кўзни қамаштираётганди. Оёқ остига тўшалган момиқ туркман гиламларининг энг чиройлиси тўридаги деворни ёппа эгаллаб турар, унинг у ер-бу ерига қадимий қурол-яроғлар дид билан илиб қўйилганди. Эшикнинг қарши томонидаги бахмал пардали деразаларда бўйчан хитойи кўзалар. Пойгакдаги ёғоч тахмон эса китоблар билан лиқ тўла. Уларнинг талай қисми «ноёб»лардан эканини Камол бир қарашдаёқ сезиб улгурди.
Ўҳў! Юсуф хос Хожибдан тортиб Спенсер-у Гегелгача! Ҳозирги балдоқфурушлар билан ҳам ҳазиллашиб бўлмайди шекилли?
Ҳм... пастга кўндаланг тахланганлари... Булар эскича китоблар бўлса керак.
Камол зеб-ҳашамларни алоҳида диққат билан кўздан кечираётганини сезиб, Бекхўжанинг кўкраги керилди.
– Булар шунчаки юпанчга ўхшаган нарсалар, – дея мағрур қўл силтаб қўйди у. – Тўрт мучанг соғ экан, ўттиз ёшда эл оғзига тушдинг. Мен кандикка биқинволиб, сирға-узук «кашф» қилиб ётибман.
«Тўрт мучанг соғ...» деган гапнинг тагида, «агар ногирон бўмасам, довруғ солиш нималигини кўрсатиб қўярдим», қабилидаги таъна яширинганини англаган Камол бир лаҳза ўнғайсизланиб қолди.
– Ие, аёлларимизни чиройли қилиб кўрсатиш майда иш бўптими? – мезбоннинг кўнглини кўтаришга тиришди у. – Буниям жамиятга нафи катта.
Бекхўжа юзага келган ҳар қандай қулай вазиятдан усталик билан фойдалана биларди. Бу сафар ҳам шундай қилди.
– Одамни жуда қувонтириб юбординг, – деди у ортидаги жавонга узалганича ғаладонни тортаётиб. Ғаладондан духоба қутича олиб, уни Камолнинг олдига сурди. –
Гапларинг рост бўлса, жамиятга яна бир марта фойда келтиришимга тўсқинлик қилма.
Камол қутичани қўлига олиб, аста қопқоғини очди. Унда бир жуфт тилла балдоқ ва ёқут кўзли узук чарақлаб турганини кўриб, иккиланган сиёқда заргарга юзланди.
– Хижолатпазликни йиғиштириб қўй, азизгинам, – арвоҳ ролида ўйнаётган артистдек қатъий ва дона-дона сўзлади Бекхўжа. – Булар менга деҳқончиликдек гап.
– Ахир...
– Ўзингга оро беришга вақт топмаётган экансан, лоақал хотинингга парво қиптурсанг ёмон бўлмасди.
Бекхўжа ёш олимнинг тартибсиз тўзғиб турган сочлари, эгнидаги одмигина костюмига истеҳзоли кўз югуртиб чиққач, «эриб турганимда опқолсанг-чи», деган маънода киприк қоқиб, мулойим жилмайди.
Камол фавқулодда ўткир дид билан ясалган тақинчоқларни қизиқиб кўздан кечираркан, ора-сира заргарга синовчан кўз ташлаб қўяр, Бекхўжа юзига самимий тус беришга уриниб, унга жим тикилиб турарди.
« – Қанчалар бебаҳо бўлмасин, бу даҳмазалар барибир мени бутунлай ром қилолмайди, – дерди гўё Камол. – Саховатли табиат менга ғайрат ва истеъдод шавқини берди. Яна нима керак?».
« – Шўринг қурсин, шиппаксиз Аристотел, – деб жавоб қилаётганга ўхшарди Бекхўжа. – Билмайсанки, айни пайтда мислсиз заҳмат, бир умр ўз-ўзидан қониқмаслик азобига маҳкум этилгансан».
« – Табиат менга зеҳн ва идрок берди, бу билан олам қалбини тинглай олишдек улкан саодат инъом этди. Яна нима керак?».
« – Билмайсанки, айни пайтда ўша дардманд оламнинг дод-фарёдларига парвосиз боқишдек чексиз ҳаловатдан маҳрум қилингансан... Ҳа, табиатда адолат бор, тарозининг посангисини доим тенг ушлайди. Бировни нималаргадир ёлчитган экан, шак-шубҳа йўқки, нимадандир камситади ҳам».
« – Шахсан мен на кеча, на бугун бирон-бир нарсадан камситилганимни сезмаганман».
« – Биз ғофиллар турмушга ўзимизга ўнг турган томондан қараб ўрганганмиз. Сен ўзингга ўхшаган хаёлпарастларнинг олқишидан сархушланган чоғингда аллақачон чўнтакни қаппайтириб улгурган уддабуронлар орқангдан беармон мазах қилишаётганини сезмайсан. Менинг аҳволим, балки, бунинг аксидир. Лекин, нима бўлгандаям, устунлик барибир мен тарафда – менда пул бор. Пул кишининг ҳамма нуқсонини яширади: нодонни донодан ҳурматлироқ қилади, нимжонни полвон устидан ҳукмрон этади, сичқонни қоплонга айлантиради. Билимда бунақа имтиёз йўқ, ақалли камхаржлигингниям бегона кўздан беркитолмайди».
« – Наҳотки, камхаржликни нуқсон деб ўйласанг?»
« – Ҳар ҳолда, у фазилат ҳам эмас. Шундай экан, кафтингда омонат турган ўлжани маҳкамроқ чангаллашнинг пайида бўл. Тирикчилик бозори шунчалар ур-тўполонки,қўлдан туширган нарсангни қайтиб тополмайсан. Ол, олавер, биринчиси одатда қийинроқ бўлади, кейин бинойидек кўникиб кетасан...».
Ҳатто рақиблар истеъдодини ҳам тан олиб, қадрлаб ўрганган Камол устаси фаранг заргарнинг маҳоратига таҳсин ўқигандек ҳайратомуз бош тебратиб, қутичанинг қопқоғини ёпди. Уни стол четига қўяркан, нима дейишни билмай, бироз пайсалланиб қолди. Чамаси, ўта саховатпеша мезбоннинг қўлини дилга оғир ботмайдиганроқ тарзда қайтариш чорасини излар, дурустроқ баҳона эса ҳадеганда калласига келмаётган эди.
Совға кўланкасидаги жоду
Гарчи Бекхўжа хотиржам кўринса-да, аслида нигоҳини ўқдек қадаб, Камолнинг қиёфасидаги ҳар бир ўзгаришни зийрак кузатиб ўтирарди. Унинг ингичка қошига рангдош тимқора кўзлари қадимий шарқона суратлардагидек қийиқ ва жозибали эди. Бир қарашда бу кўзлар эгаси бирон-бир кимсага озор етказиши мумкин эмасдек туюларди.
– Деҳқончилигим кўнглингга ўтирмади шекилли? – дея қисқа жимликни бузиб, афсуснамо оҳангда гап ташлади Бекхўжа.
– Аксинча... – бу гал ҳам унинг кўнглини кўтаришга тиришди Камол. – Қўлинг гул экан, тан бердим.
– Сенки тан берган экансан, энди келин ҳақида гап-сўз йўқ...
– Минг аттанг! – кулимсираб боқди Камол. – Хотиним бу масалада жуда қолоқ. Зеб-зийнат десанг, қирқ қадам нарёқдан айланиб ўтади. Юрист халқи ҳам оддий, ҳам жиддий бўлиши керакмиш.
Бекхўжа унинг оилавий томони ҳақида ҳеч нарса билмайдигандек, ўзини таажжубланганга солди.
– Юрист? Анавини қараб қўй!
– У тирранча... шаҳар прокурори ҳозир.
– Йўғ-е, нималар деяпсан! Бундан чиқдики, тоғамни ишиям...
Бекхўжа беихтиёр ўринсиз гап айтиб юборгандек, тилини тишлади. Камол унга ҳушёр тортиб қаради.
– Тоғанг?
– Бемаъни одатим бор-да, – ўзини койиган бўлди Бекхўжа. – Кўнгилга яқин кишим билан гаплашсам, тилимни тиёлмай қоламан.
– Ҳартугур... нима гап ўзи?
– Шу десанг, менга ота йўллик бўлиб қолган тоғам қамоқда ётибди. Арзимаган ишга.
Камолнинг юраги нимадандир безиллаб, заргарга тийракланиб боқди.
– Агар... чинданам арзимаган иш бўлса...
– Сенга ўхшаган донолар ҳозир танқисроқ, – деб ҳасратланди Бекхўжа. – Арзийдигани қайси-ю, арзимайдигани қайси – буни ортиқча суриштириб ўтиришмайди. Айниқса, гап тиллага бориб тақалдими, тамом – эллик грамм пуллаганниям, эллик кило ўмарганниям бир хил таёқда савалашади. Шу инсофданми?
Қимматбаҳо совғанинг зиғирттак кўланкасида улкан илтимос яшириниб ётганини ниҳоят англаб етган Камол туйқус ноқулай аҳволга тушди. Чайнаётгани бўғзига қадалиб, қўлидаги шингил узумни қайтариб идишга ташлади.
– Сен айтмоқчисанки... Кечирасан-у, хотинимнинг ишига сира аралашмаганман.
– Жуда тўғри қиласан, – Бекхўжа кутилмаганда унинг гапини маъқуллаб, таъзимнамо бош қимирлатди. – Ҳадеб хотин кишининг ишига суқилавериш – бачканалик. Аммо... зарур бўпқолса...
Заргар этсиз жағини силаганича бир муддат каловланиб турди. Кейин Камолнинг кўзига, «на илож, умидим битта сендан», дегандек илтижоли боқиб, давом этди:
– Умуман... хотинингга ҳеч нарса дема. Мабодо, тақинчоқларни қаердан олганингни суриштириб қолса, майли, унда мени тўғримда озгина гапириб берарсан. Гап орасида тоғамнинг мусибатидан азобланаётганимни қистириб ўтсанг, ёмон бўлмасди.
Камолнинг тили тутилиб, энсаси қотганича туриб қолди. Бекхўжа ичимлик қуйилган қадаҳни унга узатаётиб, очиқдан-очиқ ялинчоқликка ўтди:
– Жон дўстим, ёрдамингни аяма. Ўзим яримжон одамман. Тоғамсиз янаям оғир кунга қоламан. Худо хайрингни берсин.
«Худо хайрингни берсин...» Ҳалиям ўша-ўша Бекхўжа!
... Ўқитувчи ўша куни унинг жавобидан унча қониқмади:
– Мазанг йўқ, Бекхўжа. Бу сафарча «тўрт» қўяман.
– Шошманг! Битта «беш» қарз қиптуринг. Мана кўрасиз, келаси гал...
– «Беш»ниям ўшанда олаверасан!
– Жо-о-н, домлажон... Худо хайрингизни берсин...
– Ие! Совет мактабини мачит қилвординг-ку! «Икки» сенга!
– Шошманг! Узр... Биласиз-ку, аям кичкиналигимда эскича ўқитган. Тил қурғур ўрганиб қолган бўлса, нима қилай? Ана, ҳаммадан сўранг, ўзим худога қаршиман.
Хоҳласангиз, авлиёларни аҳмоқ дейишим мумкин. Ҳукуматимиз бор, нимадан қўрқаман?
... Ҳа, бу барибир ўша Бекхўжа!
Камол қадаҳни ихтиёрсиз равишда қўлга олди-ю, бармоқлари куя бошлагандек, яна столга қўйди. Бекхўжадаги туллакликни болаликдаёқ кўп марта кўриб-кузатган Камол унинг сурбетларча ялтоқланишидан ортиқча ранжиб ўтирмади. Аммо, уни оддий молпарастлар сафига қўшиб, лақиллатиш учун энг сийқа ва арзон тузоқдан фойдаланаётгани жуда алам қилди.
– Демак, бу... хамир учидан патир экан-да? – шундай дея, у миннатли совғани заргарнинг олдига ташлади. – Олақол, оғир кунингга яраб қолар.
Ҳимоясиздек шумшайиб кўринган «парранда» бир силтанишдаёқ тузоқни узиб юборганидан Бекхўжанинг кўнгли зил кетди. Шундай бўлса-да, қиёфасидаги осойишталикни сақлаб қолишга эришиб, хотиржам қош чимирди.
– Бўпти, унда очиқчасига гаплашайлик, – Бекхўжа жилла хижолат тортмай, ғариблик ниқобини ечди. – Сенда ақл кўп, менда – пул. Иккаласини бирлаштиролсак, жуда узоққа борардик.
– Фалсафангга тушунмадим.
– Ўзингни гўлликка солма.
Бекхўжа фикрини бироз жамлаб олмоқчи бўлдими, сихдан тишида кабоб сидириб, эринчоқлик билан чайнашга тушди.
– Сен истеъдодлисан, – ниҳоят луқмани ютиб, фалсафасини шарҳлашга киришди у. – Истеъдодли одамнинг душмани кўп бўлади. Бугунги қарсаклар тез орада орқадан тушадиган тарсакларга айланиши турган гап. Акс ҳолда, мантиқ издан чиқади.
Бекхўжа Камолнинг кўзларига бир дақиқа доҳиёна тикилиб тургач, бир-икки тамшаниб қўйиб, сўзида давом этди:
– Сен интилувчансан. Интилувчан бўлгандаям – бесабрсан, тезкорсан. Йўл текис бўлса, ўлгунингча югураверасан. Афсуски, ҳаётда тўсиқ кўп. Улардан бирма-бир ошиб ўтишга бардошинг етгандаям, анча нарсани ютқазасан: вақтинг кетади – бир, ҳолдан тоясан – икки, асосий мақсаддан чалғийсан – уч. Лўнда қилиб айтганда, орзу шоҳсупасига элтувчи пиллапоянинг охирги уч-тўрт поғонасини бой берасан. Аммо, қўлингда бир тутам пул кўринди дегунча, ғанимларинг ҳомийларга, тўсиқлар кўприкларга айланади. Пул шунақа кучли нарса. Истасанг, ўша қудратни сенга мен бераман. Қулай томони шундаки, қарзга эмас.
– Биринчидан, ҳеч қанақа душманим йўқ, – бу сафар жаҳлини ютиб, сокин сўз қотди Камол. – Бўлгандаям, эркакчасига курашган яхши.
Бекхўжа гавдасини ортга ташлаб, ҳафсаласи пир бўла бошлагандек, шипга бўзрайиб боқди, узун бармоқларини ўйнатиб, столни тириқлатишга тутинди.
Ҳали, келиб-келиб, сенга куйиниб ўтирибманми? Гўдак экансан-ку! Қизиқ, сўрғичинг қайси чўнтагингда турганикин?
Гердайиб ўтиришини кўринг. Покизаман демоқчими? Ўлсам, ҳайкал қўйишади, деб ўйлайди-да. Кимнинг гўри ҳашаматлироқ бўлишини ҳеч ким олдиндан айтолмайди.
Бекхўжа лабини ҳимариб қўйиб, “чирмандаси”ни тўхтатди.
– Биламан, ҳалол йигитсан, – энди нодон дўстга ачинаётган алфозда ҳазин сўзлай бошлади у. – Лекин, бошқалар-чи? Бугун сен олмаган пул эртага бировнинг қўлига ўтиб, ўзингга қарши ишлатилишиям ҳеч гапмас. Пул деган мараз дев ким ҳақ-у, ким ноҳақлигини суриштириб ўтирмайди, кимга тобе бўлса, ўшанга хизмат қилади.
– Қора хизматларни бажаради! Эзгуликка девнинг нима алоқаси бор?
– Нега бўлмасин? – бирдан жонланиб кетди Бекхўжа. – Эзгу ишлар қилмоқчи экансан, бемалол қилавер. Эзгулик душманларини девларинг билан Сулаймондек янчиб ўт,
демоқчиман холос. Бу дунё шунақа, ғафлатда қолдирмасанг, ғафлатда қоласан.
Бекхўжа билан бутунлай бошқа-бошқа ўзанлар эканлигига энди батамом иқрор бўлган Камол суҳбатни ортиқ давом эттиргиси келмади. Кетишга шайланиб ўрнидан тураркан, заргарга димоғдор боқиб деди:
– Пул гулдор қоғоз холос. Илм-у фан ўтдаям куймайди.
Камол ҳеч бир мулозаматсиз «хайр» деб қўйгач, салмоқли одимлаб эшик томонга йўналди. Остонадан ҳатлаётган дамда ортидан Бекхўжанинг дағдағадор товуши эшитилди:
– Илм-у фан яратган мўжизалар пулга сотиб олинади. Пул кучли!
* * *
Орадан икки кун ўтгач, Бекхўжанинг Суперсур лақабли шахсий хизматчиси тақир бошини қашлаб хонага кириб келди.
– Чатоқ бўпти-ку, хўжайин.
– Гапни ўша «чатоқ» дейилган жойидан бошла.
– Тоғангиз Ғани заргарни айтаман-да, – безрайиб гапни чувалади хизматчи.
– Димланма, Суперсур, – тоқатсизланди Бекхўжа, – ёрилиб кетасан.
– Хулласи калом, қамоқда юрак ўйноғи тутибди.
Бекхўжа овсар хизматчисининг бўғзидан асосий гапни суғуриб олишга ошиқди:
– Ўлибдими?!
– Тинчибди чол, – дея пинак бузмасдан бармоғини шиқирлатди Суперсур.
Бу Бекхўжа учун сўнгги ҳафталардаги энг қувончли дақиқа эди. Енгил тортиб, креслога ястанди.
– Менга қўшилиб аза тутаётганингдан миннатдорман, азизгинам Суперсур, – қуп-қуруқ кўзларига шунчаки рўмолча суртаётиб, одоб юзасидан мунглироқ овозда гапирди у. – Начора, шахсан юқоридаги зотга тоғамиздек оддий заргар керак бўпқолган экан, сен билан мен ўртага тушолмаймиз. (Davomi)
|
