ЁВВОЙИ МУХАММАСЛАР

МУХАММАС, РАҚАМ  1

ёки бозордин ғоз олғоним, ажиб ҳангомалар кўрғоним, бир жувон ишқинда ғоздин айрилғоним,ҳам мелодий  1884 да ўшал саргузашт ҳақинда ёзғоним.

Барра соқол болташакул қайчуланиб соз,

Ва яна афт-ангоримиз муллага таққос,

Ва яна тил остида беш-олти чўқим нос,

Эскишаҳар бозоридин олғоч семиз ғоз,

Раста кезиб юрдук лапанг ғозга қилиб мос.

Раста тиқин, шовқини жон олғучи эрди,

Бунда биров киссага қўл солғучи эрди,

Анқов киши ҳамёнисиз қолғучи эрди,

Бир нашаванд четда дутор чолғучи эрди,

Қопни очиб найни  ҳазин пуфлади морбоз.

Сабзи-пиёз теграсида ёш-қари ғиз-ғиз,

Тўп ўқлари янглиғ уюм ҳар ерда тарвуз,

Бақлажони катта бурун сингари ёлғиз,

Йўлда қатор отқулоғу кашничу ялпиз,

Кўкни кўриб, бўлгинг келур бўрдоқи новвос.

Чопди  “уруш чиқди”, дея Шотўра мискар,

Оч кишилар каппонга ё тортдиму лашкар?

Борсак, қаранг, шовқун солуб савдо қилур кар,

Каммиди бул, ихлос ила ҳангради бир хар,

Нинафуруш лўли момо – устида сарбоз.

Қоп кўтариб ҳаммол шу он келдию жайрон,

Босди челакни кўрмайин, ағнади айрон,

Айронфуруш тепди они тиллари сайрон,

Жанг янаким мой дўконин айлади вайрон,

Мўйлабима бердим ўша мой ила пардоз.

Бир қиякўз танга йиғар сабзини тузлаб,

Ҳолвачи кетғонни сўкур, келғонни сизлаб,

Юрғай эди чўртан текин озуқа излаб,

Ул зўравон эмди ётур бўчкада музлаб,

Бўчкада ман бўлмағоним бахт эди қийғос.

Гарчи мани касбим эмас мишмиш-у, ков-ков,

Пеша қилай оғзимни бир:  расвоси – чайқов,

Шайтонниям айлар ўсал бундаги алдов,

Гўлга биров милтиқ дея пуллади тарнов,

Фойдасидин миршабгаям қистирди оз-моз.

Соғ бутига бир пой этик изласа маймоқ,

Мош пулига бўза ичур бошқа бир аҳмоқ,

Қотди бошим, мандин кўра ким яна соғроқ?

Келғоч дўкон сори, кийиб қўлиға пайпоқ[1],

Патли чилопчин[2] танлади бошиға танноз.

Бойи сотур шоҳи рўмол, иштону кўйлак,

Атторида сурма, зира, сирғаю ойнак,

Камбағали мунда турур сотгали тўнгак,

Тўнгак оша ўтди кучук – оғзида сўнгак,

Қассоб они келди қувиб, ушлади шоввоз.

Кимса деди:  “Кун бўйи ман мардикор ўлдим,

Нокка пулим етмай вале бунда хор ўлдим...”

Ман-да дилим очмоқ учун беқарор ўлдим:

“Ғозни олуб, ақча тугаб, тор-мор ўлдим,

Ҳали буям туғмай тухум қилса керак ноз”.

Куйканадир қилса харид қайси киши бор,

Қимматчилик эрса бозор, заҳри-ниши бор,

Хону амалдор эса тўқ, нечоғ иши бор –

Оддий авомнинг ҳам ахир қорни-тиши бор,

Нарху наво элни хароб айлади паққос.

Тунги қароқчидин ямон бўлди бозори,

Тиғ қадамай, бор-йўғимиз шилди бозори,

Кимки фақир, масхаралаб кулди бозори,

Аҳволимиз охири танг қилди бозори,

У истағон куйни чалур, биз эса раққос.

Бунда бири баззоз эса, бошқаси аллоп,

Битта ҳалол атрофида олтита қаллоб,

“Бор барака!”, “Жилла қўшинг!”, “Энди жағинг ёп!”

Тинка қуриб, бардош ила ганжим бўлиб соб,

Хомуш эдим гўёки беомад қиморбоз.

Хомуш эдим, хушбўй жувон бўлдию пайдо,

Бизни Жунун дебми жияк тутди у Лайло,

Пул бутуни бордек дедим:  “Йўқ эди майдо...”

Бошлаб эди иккита пок бандаси савдо,

Даллол ўлуб ўртага тез кирди бир ифлос.

Хушбўй жувон бизға карам кўрдию лозим,

Чимматини сал кўтариб, очдию оғзим,

Оқди сўлак, яктагима томдию носим,

Боз устиға потради-ю, Гулмато, ғозим,

Қўлдин чиқиб, Сағбон сари айлади парвоз.

                            1984 йилда тикланди.

МУХАММАС, РАҚАМ  2

ёки чала олим ва чала шоир Макриддин Маставонинг қалам ушлаб шуҳрат топмағони, фақирни кўролмай устимдин губернатўрга туҳматнома юборғони, ҳам мелодий 1885 да ул ҳасадгўйга маним дегоним.

Азал зотинг чағир тошдин эса мармар бўлолмассан,

Қуруқ ялтиллағон бирла асл гавҳар бўлолмассан,

Бобонг асли эди паскаш, санам сарвар бўлолмассан,

Ичинг кирдир ки эзгулик учун аскар бўлолмассан,

Ҳақиқат кемасин локин тўсиб лангар бўлолмассан.

Хато қилди отанг санга қалам бирла довот олғоч,

Бўлиб деҳқон, нафинг элга тегар эрди лопот[3] олғоч,

Саводхонлар ёви бўлдинг чала-чулпа савод олғоч,

Ошиб шарманда унвонинг калон-туҳматчи ном олғоч –

Тугал расво бўлиб бўлдинг, яна баттар бўлолмассан.

Бузуқ қондин бу дардга сан қоринда муфтало бўлдинг,

Ижодкорларни бошиға ёғилғон бир бало бўлдинг,

Очилмасдин-сочилмасдин, куйканиб сержафо бўлдинг,

На шоирсан, на фозилсан, чақимчи Маставо бўлдинг,

Ватандошингни сотдингки, ватанпарвар бўлолмассан.

Наъра урмоқ бўлурсан лек мўърагандек оҳанг қолғай,

Бўлиб якка махов охир на дўст-ёру оғанг қолғай,

Фақат ёнингда устодинг – кони бўхтон тоғанг қолғай,

Туртки ерсан ҳар тўкисда ва йиртилғон ёқанг қолғай,

Ўзингга на тўну яктак ва на шалвар бўлолмассан.

Ўшал Машраб осилғон дам сан айғоқдин қутулғондир,

Омон қолғон қалам аҳли  “ков-ков”ингга тутилғондир,

Ҳаром гўштдин қорун қўйдинг, бошинг хумда етилғондир,

Толеинг паст экан, шу ҳол манглайингга битилғондир:

Қутулмассан тезакликдин, мушки анбар бўлолмассан.

Биров ёзса демай носоз, ўзинг созроқ ёзиб кўргил,

Даста ғийбатлар ўрниға шеърни озроқ ёзиб кўргил,

Тийиб нафсингни, сўнг эл дардига мосроқ ёзиб кўргил,

Гулматийдин ўзингни сал тутиб пастроқ ёзиб кўргил,

Нурни сўндирмак истарсан, ўзинг анвар бўлолмассан.

                                      1985 йилда тикланди.

МУХАММАС , РАҚАМ  3

ёки расволарға қўшилиб пиёнчилик қилғоним, ҳам   мелодий 1885 да тазарру ила ёзғоним.

Уйдаги ёрдин кечиб , кўза белидин қучгали,

Қайтадин салла гаров, маҳси-ковушдин кечгали,

Ва яна яхши-ямон зотларға иғво бичгали,

Хомхаёл сархушлануб лайлакда ойга учгали

Бир пода улфат букун Дархонга бордик ичгали.

Асли бу дунё бузуқ, майхона лек обод дедик,

Зиндон-у донога Ер, бефаҳм озод дедик,

Тўлдириб шокосани ичганни биз Фарҳод дедик,

Пашшалар рақс айласа жонон билиб  “Вой дод!” дедик,

Ўрмалар қўнғиз яна биз бирла кўнгил очгали.

Даврадин тарқалди файз жанжалу  “Ур-ҳо!”  билан,

Чеккада ағнаб ётур Шоди бўш бўчко билан,

Нор буқоқ балчиқ ялар баҳслашиб чўчқо билан,

Сайфининг иштони ҳўл – шилта бир сарпо билан,

Қолмағоч нетсин ҳоли иштонни боғин ечгали.

Ман ярим тунда шоқол бўлдим, эмаклаб увладим,

Йўлкада зўрдин қочуб, ожизни итдек қувладим,

Сўнг хўроз онглаб ўзум гўнг устида  “қу-қу”ладим,

Ҳовлиға етқоч, бошим суқдим челакка, сувладим,

Шай эди уйда хотун энди бутунлай кўчгали.

Дод солиб ёрим кўзидин икки сой оқди, кўрунг,

Уйғониб саккиз болам тенг дарчадин боқди, кўрунг,

Теграда юз хонадон бир-бир чироқ ёқди, кўрунг,

Чиқди-ю қўрс қўшнилар, пўстагим қоқди, кўрунг,

Ич яна, Гулмат, тугал одам сафиндин ўчгали.

                                      1985 йилда тикланди.

МУХАММАС, РАҚАМ  4

ёки рўсиёлиқ шоир Кўзма Прутковнинг  фақирни йўқлаб келғони, базм оқибатинда сартарошхонамдин айрилғоним, ҳам ул ҳақда доғу ҳасрат-ла битғоним.

Янги йилни ҳумоюнлаб дўконимға зиё келди,

Рўсиёдин велик ашъорнавис Кўзма ағо келди,

Қароқалпоқ Амир лаққи миниб лўк-лўк туё келди,

Тожигим мулла Мушфиқий десам  “биё-биё” келди,

Яна жондош қозоқдин шумқилиқ Алдар кўсо келди.

Бўйинсочуқни дастархон айлабон ўртаға ёздим,

Устарамда пиёз кертиб, қазон топмай челак осдим,

Этик, валинкаю маҳси ўтин бўлғоч, ёқиб остин,

Қилиб картишкани  “жиз-биз”, ёғ ўрниға совун босдим,

Ки фақирға тўрт тарафдин тўрт лисонда дуо келди.

Мулла Мушфиқий тугиндин бўзаю шўр наҳанг олди,

Туёсидин қимизли мешни Амирбек аранг олди,

Серкўпик ул қовурдоқни челакдин сўнг аканг олди,

Кўсо хуржунини кавлаб қўбизни сал таранг олди,

Офаринким Кўзма ёқдин шиша қадди расо келди.

Амир инграр, қимизни бўзага уйқаш ичиб эрди,

Қизиб ҳаммомчидек Мушфиқ, шолча тўндин кечиб эрди,

Кўсо қўбиз чалиб  “вағ-вағ” қилур, оғзи қичиб эрди,

Кўзма шишони бўйнидун  мис кишанни ечиб эрди,

Замбаракнинг хитобидек гумбаракли садо келди.

Дўкон бўлди қулоқ-оғиз бозори – хўб гурунг сотдик,

Тугаб бўза, қимиз, шампон, хумориға чилим тортдик,

Жунун янглиғ уруб қаҳ-қаҳ, бир-бировға мазах отдик,

Адашган бир саёқ эчки дарчадин боқса донг қотдик,

Деди кимдир:  “Қаранглар, ўв, соқолдор қорбобо келди”.

Хотун уйдин ҳайдағонин гапирсам, дил йирингларди,

Манго мўлт-мўлт боқиб Кўзма, ҳўнграғонича тингларди,

Кўсо ухлар вале қўлда қўбизи гоҳ дирингларди,

Шипга боққонча Мушфиқий ўз-ўзича ҳирингларди,

Амир хуррак отиб, кўз ўнгима қассоб, буқо келди.

Беш ковушдек бўлиб бешшов сулайғонча қолибмиз денг,

Чилим чўғидин тўшакка ўт кетиб, дод солибмиз денг,

Ялангоёқ туриб чаққон дўкондин бош олибмиз денг,

Сўраб ёрдам, ёниб бўлғунча фарёддин толибмиз денг,

Одамзот шўриға, Гулмат, ичкилик бир бало келди.

                            1985 йилда тикланди.

МУХАММАС, РАҚАМ  5

ёки Ғишмат исмли сарой мунаққиди бебош ғазалларимни кундага судрағони ва бунга жавобан беройиш калималар айтғоним.

Чарх ишин қодир эгам аввалда хуржун айлади,

Нур бериб бир паллага, бир паллани тун айлади,

Қумрини пайдо этиб, тўрт ённи қузғун айлади,

Гар тилин бурро қилиб шоирни дуркун айлади,

Не учун Ғишматга ҳам сўйлашни мумкин айлади?

Шоир туғилгай онадин ҳақни ёзарға сўз бериб,

Ўзгага малҳам тутиб, юрдим ярамга туз бериб,

Учради Ғишмат сабил бирдан фалокат юз бериб,

Бошида тангрим ўзи шоирга ўткир кўз бериб,

Не сабаб айғоқларин бир четда дурбин айлади?

Шеърият гулли дарахт, деб эгам мазмунини,

Қўйди ўнг шохни безаб шоири мажнунини,

Во ажаб, чап шохга сўнг жойлади маймунини,

Гулни бу ҳидлар, у-чи – чайнагай қонунини,

Булбулни – гулга, баргга лек эчкини мафтун айлади.

Кашф этиб Ғишмат совун, сўзни гупирмоқ ўргатур,

Биз гилам турсак тўқиб, шолча супурмоқ ўргатур,

Нос чека билмас ўзи, чексак тупурмоқ ўргатур,

Дил ясаб тангрим нечун дилни ўпирмоқ ўргатур,

Нега қўй барпо қилиб, қашқирни устун айлади?

Бир дуруст шоирға Ғишмат сан кетимдин юр дебон,

Гапни дард, ғавғогамас, таъзимга кўпроқ бур дебон,

Кимда бор бўлса муҳр мақтов-минора қур дебон,

Исмингни карнайда чалай,  довруғ-ла даврон сур дебон,

Номини осмонда-ю, фаҳмини турғун айлади.

Чин буюк шоир азал кўрди ҳар қайда жабр,

Ҳожа қул Аҳмад қочиб лаҳм аро топди сабр,

Машрабо қувғин юриб кезди юз саҳро-Кабир,

Зўр ўрус шоирларини қилди оқпошшо Сибир,

Шум фалак Гулматни ҳам Ғишматга сургун айлади.

                            1987 йилда тикланди.

[1]Қўлқоп бўлса керак.

[2] Аёллар шляпаси.

[3] Лопатка (белкурак) демоқчи.